| |||||
МЕНЮ
| Технология горных выработокТехнология горных выработоксмотреть на рефераты похожие на "Технология горных выработок" Тугелдей не бјлшек тѕрiнде пайдалы кен орындаран ашып, єазып алу№а дайындыє жасау жолдары. 1 Кен єазу iсiндегi жалпы тѕсiнiктер.
Кен жЅмысы жер єабатыны» беткей бiткен тау жынысыны» арасында јтедi. Пайдалы заттарды жауып iшiне сый№ызып єоршап тЅратын жынысты - бос жыныо деп атайды. Экономика конъюктурасына сай пайдалы деп саналатын жер єыртысыны» ёр
тусында кездесiп тЅратын таби№и жиындыларды, пайдалы кен єоймасы деп атайды 1.1сур. Кјмiр єоймасыны» геология єурылысы. 1. ґсiмдiк єабаты; 2. ІЅм; 3. Балшыє; 4. Таєтатас /сланец/; 5. Iзбестiтас; 6. Іумды-балшыє таєта тас; 7. Кјмiр єабаты; 8. ІЅмды таєта тас; 9. Кјмiр жаєєасы /пропласток/; Кен орыны» форма жаратыласына єарап дЅрыс формалы /єабатты линзалы/, формасыз /шток, Ѕя, жарыє/ тѕрiне бјлiнедi. Іабатты /пластовый/ деп-жер єыртыс арасында жарая№ан параллелыдi екi бетпен шенеулi кендi атайды. Кен єабатыны» ѕстiнен жауып жатєан жынысты тебе жабындысы /кровля/ не
болмаса тјнѕлi беткей деп /висячий бок/, ал астында№ы жыныс-табан жынысы 2. сурет Іабат єЅрылыстар a) кѕрделi; b) тЅтас тѕрi. ґте жЅєа жарал№ан єазыпалу№а жарамсыз/ єалынды№ы 40 см дейн/ єјмiр єабатын прослойка деп атайды. Жер єыртысыны» жары№ын толтыр№ан минералы затты желi /жила/ деп
атайды. Желi дегенiмiз ке» жаиыл№ан есирек кездесетiн не асыл металл
рудасыны» жёне т. б. минерал шикi заттарыны» жаратылыс формасы. Желiнi» Антиклиналь деп єабаттарды» дј»ес жа№ын, ал синклиналь деп ойыс бетiн атайды /1.4 а сур./, /сброс/ жолжып тѕсу тау жынысында кездесетiн єЅбылыс тѕрi жарыл№ан єабаттарды» бiр жає єанаты жылы тѕсЅi. Сбрасыватель деп жылжу жозыєты№ыны» бiр єанаты кјтерiлiп екiншi єанатыны» тјмен тѕсiн кеткенiн атаймыз. Сбрасыватель бойымен єабаттарды» салыстырмалы жылжы№ан шамасын жылжуды» ауытєу енiн /амплитуда смещения/ деп атайды. Нарушение /бузылу/ тау жынысыны» тутасты№ы саєталса пликативтi бЅзылыс деймiз. БЅлар№а єабаттырды» жiнiшкерiп /утонение/, iсiндi /раздувы / мен шайылды /размывы/ жатады. Горизонталь жазыєты№ымен єабатты» єиылысѕ сызы№ыны» ба№ытын жайылым бетi /простирание/ десек, ал А-Б сызы№ын жайылу сызы№ы /линия простирания/ деймiз/ 1.5 сур/. Жаиылу сызы№ына перпендикуляр келетiн єабпат бетiмен вертикаль
жазыєты№ыны» єыилысѕ сызы№ын – єЅлдырау сызы№ы /линия падения/ аталады. Кѕрделi єабаттарды» жалпы жёне пайдалы єалындыє мјлшерiн атау керек. Паидалы казбамен сый№ызушы жыныстарды» физико-механика єасиеттерi
јзгеше болуына байланысты тау жыныстары тѕрлi классификация№а бјлiнедi [pic] Іаттылыє коэффициентi 0.3 тен 20 дейн кездеседi. Мысалы; жумсає тас кјмiрдi» єаттылыє коэффициентi f 0.3 теє: коэффициент f=20 е» єатты, ты№ыз жёне тЅтєыр кварцит, базалытар№а тён. Темiр рудаларыны» кјрсеткiшi f=6(12, кјмiр єабатын сый№ызатын жыныстарды» f=4(12 арасында. Профессор М. М. Протодъяконовты» єаттылыє кщэфициент шкаласы дегенiмiз келiсiмдi јлшем. Пайдалы єазбаны ойып алу, оиылып алын№ан кен орнын тiреу жумыстарын кен жумысы деп атайды. Советтер ода№ыны» јндiрiсiнде кен жумысыны» арасында єолмен тек кана єосылєы жумыстар орындалады. ¶єгi /выработки/ јткiзѕ, кендi ойып алу, оларды єыр№а шы№ару жумастары кен машиналарымен орындалады. Іатты тау жынысын єаз№анда жарыл№аш єуаты ке» пайдалады. Іатты єысында су єуаты тау жынысын єопарып оны тасымалдау№а кен јндiрiсiнде сон№ы жылдары бiраз етек алды. 1.2. ¶єгiлердi» /горные выработки/ манызы мен классифиєациясы. Кен жумысын орындау кётижесiнде тау жынысында ѕ»ге аталатын єуас пайда болады/горные выработки/. ¶»ге /горные выработки/ лардыє атєаратын жумысы, формасы, орыны, терендi№i ёр тЅрлi болады. Атєаратын єызметiне байланысты ѕ»гiлер тЅрлерi мынадай: барлаушы Жер бетiндегi ойлымдар ашыє ѕ»гi болып /открытые выробатка/, ал жер
астында №ыларын жер астында№ы ѕ»гiлер деп аталады / подземные выробатка/. Оєпан /ствол/ – жер бетiне шы№атын тiке не єЅлама кен ѕ»гiлерiнi» атєаратын кызметi: єазып алаын№ан кендi єыр№а кјтерѕ, адам, материал жёне аууны алмастырып тЅру. Басты оєпан /главный ствол/ – єазып алын№ан кендi єыр№а шы№ару десек єосалєы /вспомогательный/ – адамдарды, материал, басєа жабдыкдарды тѕсiрiп котерiп шы№ару ѕшiн єолданылады. Соєыр оєпан /слепой ствол/ – тiк ба№ыттал№ан, тiкелей жер бетiмен єатнаспайтын, теменгi горизонттарды» кенiн єосалєа горизонтка жо№ары кјтеретiн механикалан№ан кјтергiшi мен жабдыєтал№ан ѕкчi. ШУРФ – жер бетiнен бастап тiк /сирек-єЅлама/ јтетiн, барлау жумысын атєаратын, жаппай жару кезiнде жарыл№ыш заттады орналастыратын орын, шахтылар№а жел жiберетiн канал, тiреѕ т. б. Материалдарды тѕсiрiп жёне шахтындан шы№атын запас жол ретiнде пайдалану№а мѕмкiн у»гi. Восстающий /гезенк/ – тiк /єЅлама/ жер астында№ы тау жынысын жо№арыдан тјмен тѕсiретiн, вентиляция, адамдарды» єатнасып, материал, жабдыєтар жеткiзетiн ѕ»гi. Жазыє јтетiн ѕ»гiлiрге: штольня, квершлаг, штрек, просек жёне ортты жатєызамыз. Штольня – жер бетiне шы№атын жазыє, жер астында№ы бар жумыс мЅєтажыл єантамасызететiн у»гi жѕр№iзу ѕшiн. Штольнянi» барлашы /разведочный/, эксплуатация тѕрi болады. Квершлаг – жер астында№ы жазыє /колбей јтетiндерi де кездеседi/ кен
орнына тау жыныстарыны» арасынан кесе кјлдене» јтетiн ѕ»гi, шахта жѕгiн Штрек – жер астында№ы жазыє пайдалы єазбаны» јн бойымен єатар, жанасты
јтетiн ѕ»гi. Бос жыныс арасымен јтетiн штректi /полевой/ деп атайды. Просек – жер астында№ы жазыє кјмiр єабатыны» јн бойымен, кен орнын єазып жатєанда вентиляция жёне жЅмысшылардыє катынасу мѕмкiншiлiгiн єамтамасыз ететiн єосалєы ѕ»гi. Орт – жер астында№ы жазыє єалы» жарал№ан кен орнын кјлдене» јтетiн ѕ»гi. Орт барлау, вентиляция, транспорт муєтажын орындайды. ІЅлама жыныс ѕ»гiлер єатарына: єЅлама оєпан /наклонный ствол/, єЅлама шурф, бремсберг, уклон, скат, ходки, печи жёне сбойкалар жатады. ІЅлама оєпан /наклонный ствол/, єЅлама шурф дегенiмiз тiк ѕ»гiлердiє анынтамасымен сипатталады, бар аимрмашылы№ы кенстiкте жай№асу орындары. Бремсберг – жогарыдан теменге пайдалы казбаны механиєалан№ан транспорт тур№ысымен тусiретiн – жер бетiне шыєпайтын єЅлама Ѕ»№i. Уклон – тјменнен пайдалы єазбаны жо№ары кетеретiн жер бетiне шыєтайтын єЅлама Ѕ»№i. Скат – жо№арыдан тјмен єарай ез салма№ымен пайдалы єазбаны домалататын, жер астында№ы єЅлама Ѕ»№i. Ходок – жумысшылар єатнасып, вентиляция, материал, тЅрлi жабдыє, єубыр, кабель јткiзетiн жер астында№ы єЅлама ( кейде жазыє) Ѕ»№i. Ходок – ёр єашан бремсберг, уклон, скаттармен жанаса јтетiн, кјбiнесе жумысшыларды таситын тасымал механизациялармен жабдыєтал№а» Ѕ»№i. Печь – кен єаѕбатынын iшiмен, жер бетiне шыєпайтын єЅлама Ѕ»№i. Сбойка – вентиляция муєтажын јтейтын єЅлама не жозыє ѕ»№i. Жо№ары атал№ан тiк єЅлама, жазыє ѕ»№iлердi» єјлденен єиы№ынан узындыє мјлшерi ана №урлыт кјп болады. Камера – деп кјлденец єыйы№ымен узындыє мјлшерi шамалас ѕ»№iнi айтады. 3 Кен орнын ашу ( вскрытие) жайнда тѕсiнiк жёне шахта алабаларын ашу системаларыны» классификациялыє белгiлерi. Пайдалы єазба орнын барлап не болмаса пайда№а асыру iсiн жузеге асыратын кёсiптердi кен кёсiп орнын ( горные предприятия) деп атайды. Кендi жер астынан ойып алып тiкелей пайдаланушылар№а не болмаса
орталыє байыту фабрикасына жiберетiн кен кёсiп орнын шахта деп атайды. Метан газынын шахта ауасына араласыпыластауына байланысты шахталар бес
категория№а белiнедi : 1 категория – шахтадан тдулiкте јнетiн кјмiрдiн 1
тоннасынан 5 м метан шы№атын болса; 11 – 5 ден 10м дейн; 111 – 10 нан 15м Кен шы№ару зiсi 3 этапєа белiнедi : шахта алабын ашу, оны ёэiрлеу, кен шы№ару. °р – бiр ётаптын езiне кјлесi этаппен ты№ыз байланысты. Ашу системасы / система вскрытия/ ѕє№iлердi» кенiстiкте орын алу схемаларын ( схема вскрытия) аныєтаса ашу ёдiсi ( способы вскрытия) жумыс технология сапасын сипаттайды. Шахта алабын ашу /вскрытия шахтного поля/ деп жiр астында№ы кен орнынын не онын бјлшегiнiн єырмен єатнас жайсатын жёне ёзiрлiк ѕ»№iлерiн јткiзѕге жол ашатын жыныс арасында№ы дайындаушы ѕ»i№iлер комплексiи атайды. Шахта алабын ёзiрлеу дегенiмiз, шахта алабын ашєаннан кейiн кјбiнесе
кеннiн iшiмен сол кенiн белегiн єазып алу№а жол ашатын ѕ»№iлердi Тазарту деп пайдалы єазбаны ортынан тiкелей єазып алып єыр№а шы№аруды атайды. Шахта алабын ашатын жыныс ѕ»№iлерiн – ашушы /вскрывающие/ я№ный кѕрделi /капитальный/ ден, ал ёзiрлiк кезiнде ететiн ѕ»гiлердi – ёзiрлiк ѕ»гiлер деп атайды /подготовительный/. Геолого – к№ен жа№дайына байланасты юкјмiр єабаттарыны» пласталарды» саны, араларыны» єашыєты№ы, шахта алабыны» мјлшерi, єЅлама бурышы, геологиялыє бузылыстар№ы байланысты пласталарды ашу жолдары тёуелсiз /незавасимый/, я№ный ёрбiр єабат /пласт/ єыр мен тiкелей байланасты болып, не болмаса тёуелсiз болып кездеседi. Ашу /вскрытие/ ёдiстерiнi» айырмашылыєтары: a) Жер бетiнен басталатын бас ашушы ѕ»гi /выработканы»/ типiне байланыстыт – тiке оєпан /ствол/, єЅлама оєпан, штольня жёне турлi комбинациялары. b) Іазыл№ан кендi єыр№а кјтеретiн горизонт санымен: дара горизонтты, кјп горизонтты тѕрi болады. Жер бетiмен тiкелей єатнасы бар басты ашушы ѕ»гiлермен єататар жер астында шахты алабынын бјлiмшелерiне жол ашатын ѕ»гiлердi» бiр неше тѕрi болады: квершлаг, гезенк, соєыр оєпан, скат т. б. Осы кјрсетiлген ѕ»гiлер јзiнi» атєаратын єызметiне байланысты ашушы системаны» єосалєы классификациялыє белгiсiне кiредi. Мысалы: дара горизонтты ашу ёдiсi тiк оєпан мен кѕрделi квершлаг, ал кјп горизонтты – тiк оєпанмен жёне ёр горизонтта№ы не болмаса этаж квершлактары арєылы єосымды. 4 Шахта алабын ашушы системаны» варианттарын аныєтап шешетiн факторлар. Ашушы системаны тандайтын факторларды» iшiнен /геологиялыє жёне техникалыє/ екi тобына: тоєтау№а болады. Геология факторларыны» iшiндегi негiзгiсi деп : пласталары» саны, пласталардыє єулама бурышы, буйiр жыныстарынын касиетi, єабаттардын аралыє мјлшерi,ѕгiндiнiн єалыєды№ы ягный, тиiмсiз жыныс єабаты, єорыс /плывун/ т.б. єалын (жамылыш) iшiндегi сулы жыныстар, кен орнынын бузылысы, ѕ»гiнi» терендiгi, комiр єабатан газдылы№ы, жер бетiнiн адыр – будырлы бедерi. Техникалыє фактолырды» негiзгi тѕрi: шахтаны» жылдыє јнiмi, јмiр мерзiмi Мысалы алайє: ете терендегi кен орнын єЅлама оєпан тiк мен ашєанЅтымдiгi. Таулы жерде кен орнын штольняман ашєан дЅрын. ІЅлама жёне тiк жарал№ан кјмiр тарын єабаты тек єана кјп горизонты ёдiспен ашєан утымды. Газды кјмiр єабаттарын ашатын кѕрделi ѕ»гiлер /выработки/ мол ауа јткiзетiндей кјлдене» кесiјлмер єаупсыздыє ережесiке тён јте кен болу№а тиiстi. Ашушы /вскрытие/ жобасын жаса№анда геология, техникалає факторларын комплекстi тѕрде бiрден єаралады. 5 Ашушы системасын танда№анда№ы жёне басты ашушы ѕ»гiлердi» орнын белгiлегендегi єойылатын экономика тiлектерi. Экономикалыє утымды болу ѕшiн ашушы системасын жотала№анда мынадай техникалыє жёне уымдастыру жолдарын ескерген жјн: ашушы ѕ»гiнi» єуыс келемiнi» минимум болуы; шахта єЅрлысонда ал№ашкы кѕрделi /капитальный/ шы№ыны» минимумы №атѕсiру. єурылыс мерзiмiнi» єысєалылы№ы; бѕкiл жер астында№ы ѕ»гiлерде /горные выработки/ транспорт бiр типтi болып не болмаса осы№ан максимум жаєындылы№ы; сатысыз транспорт е» болма№анда, минимум сатылы транспорт; шахты шыруашылы№ыны» мезгiлiмен жа»арып; ёр-бiр эксплуатацияда№ы горизонтты» кјмiр єор мол болып шахты оєпанын сирек терендетуiн єамтамасыз ететiн болуы керек. Шахтаны утымды жёне сенiмдi ауа ауыстыруы єаштамасын етѕ. Ашушы системасын танда№ан кезде кјрсетiлген бар тiлектi бiрден єамтамасыз етѕге мѕмкiншiлiк бола бермейдi. Тлектердi» бiразi бiрјбiрiне єайшы бол№андыєтан, тек єана салыстырып отыр№ан система тандалады. Ашушы системаны жобала№ан кезде, ашушы /кѕрделi/ ѕ»гiлердi» єызмет
мерзiмi кјбiне шахтыларды» мерзiмiмен тендестiрiлiп /40-60 жыл/ алынады. Жыныс ѕ»гiлерiн саєтау, жыныс, кјмiрдi тасып сыртєа кјтерѕ сыртєа а№ызу, вентиляция шы№ындары минимальды болу№а тиiс. Оєпанды /ствол/ єорысты не болмаса жарыєшає жынысты» арасына салу№а болмайды. 7. суретте Шахта оєпандарына» жай№асу схемалары керсе – тiлген: орталыєты. Екiјѕш оєпан ша№ырланып шахта алабыны» орталы№ынан орын тебен /1.7 б суретi/. Центрально-отнесенная Басты оєпан / ствол/ шахта алабынын орталы№ында жай№асып, ал екiншiсi шахта алабынын жо№ар№ы бетiнде орналасады / 1.7 б суретi/. Ал ( фланговая єанатты) Басты оєпан шахта алабасынын ортасында
жай№асса, косалєы екi оєпан шахта алабасынын екiєанатанда орналасанды. Туйдектел кєосаєтал№ан комбинированный/ Екi басты оєпан /ствол/ шахта алабасыны» орталы№ында бiрiншi вариантєа уєсас жайдасан, ал ѕшiншi оєпан шахта алабасыны» жо№ар№ы шек арасынан екiншi вариантєа уєсас орыналады /1.7 д суретi/. 6 Іазбалау алдында№а шахта кјмiр єорын єазыпалу ѕшiн шахта алабын бјлiп єиып – пiшѕ. Шахта алабасыны» формасы кенiшiнi» орын геология жа№дайына байланысты
ёр тѕрлi балады. Шахта алабы бiр №Ѕтас жазыє болып геологиялыє жары№ы
болмаса тiк бурышты болып кен єазу iciнe ы»№айлы болады / 1.8. сурет /. °р-бiр шахта алабыны» шекарасы болады/ Шахта алабыны» жо№ар№ы жаєта№ы шеєарасы» /1.8 сурет/ аб жолады шекара вг темегi шекара, ал АВ мен БГ арасында№ы жаилым шекарасы /граница по простираний/ аталады. Кей бiр кен iшiнде кездесетiн iрi геология жараєтар шахта алабарыны» таби№и шеєарасы бола єалады. °рине мундай жа№дай да шахта алабасыны» формасы тiк бураштан јзiше болады. Кен iшiнде iрi геологиялыє жарыєтар кездеспесе шахта алабасны» шекара
мјлшерi шахтаны» ендiрiстiк онiмiке ылаиєтап алады. Шахтаны» јнiмi деп Не №Ѕрлым шахтаны» енiмдiгi кјп болсаак, сол №Ѕрлыє шахта алабасыны» мјлшерi, пайдалы єазбаны» јндiрiстiк єоры. (пром соншалыє кјп болады. Атал№ан параметрларды» шахтаны» єызмет мерзiмi мен Т єатнасын келесi формулудан керемiз: [pic] Шахта јнiмдiлiгi не №Ѕрлым жо№ары болса, соншашалыє
техникоэкономикалыє керсеткiшi жаєсы болады. Осы кѕнгi кјмiр шахтыларыны»
јнiмдiлiгiн кебiнесе жылына, 1.8 деп 3?6 млн. т. дейн жабаланып алынып жЅр. Кен жумысын уымдастыру№а ы»№айлып шахта алабасын єанаттар№а, бремсберг, уклон алабына, этаждар№а, панельге, та№ы басєа єазып алу№а ыєшам алабасына белiнедi /1.9 сурет/. Шахта опанын шахта алабыны» орталы№ыны еткiзiп шахта алабын екi єанатєа белiп тастайды. Егер єанат мјлшерi бiрдей болса те» єанатты алабы, ал те» болмаса – єанатты аталады. Жер бетiнi» рельеф»не байланысты, не болмаса шахта алабасы су бассейнiнен теменде єалып шахта оєпаны алабыны» орта кезiнен жай№асу№а орын боямай єалса, сынар єанатты алаба пайда болады. Іос єанатты шахтыларда тазарту жумысы шахтыны» екi єанатында бiрдей жѕргiзiлiп шахтыны» јнiмдiгiн кебейтедi. Шахта алабасын ерлеу алабы /поле по восстанию/ ягный бремсберг алабы Шахта алабасын єазын алу№ы» №айлып кен ѕнгiлерi арєалы этаж, панель, горизонтка беледi. Шахта алабасын этаж эдiсiмен дайындаганда /1,9 а суретi/, этаж штректерiмен узыннан созыл№ан участкеге /этаж№а/ беледi; жо№ар№ы шек арасы вентиляция штрегi, ал теменгiсi– транспорт (танушы) штрегi, ал екi жає єанаты шахта алабасынын шек арасына тiреледi. Шахта алабасынын барлыє этаждарынын жумысы јрлеу бетiнде№i кѕрделi бремсберг, ал ылдый єЅлама бетiндегi – курделi уклон єызметiметiмен єамтамасыз етiледi. Этажды» штрек арасыны» єЅлама биiктiгi 200 – 450 м арасында. °детте осындай параметрде тазалау забой фронты шахты№а жуктелген ендiрiс енiиiн єамтамасызету єамтамасыз етiледi. Этаждыє биiктiгiн їэ мына формуламен шамалу№а болады: |
ИНТЕРЕСНОЕ | |||
|